Lenfatik sistem; dokular arası boşluklardan başlayan tek yönlü bir sistemdir. Kan dolaşımı tarafından emilemeyen maddeleri toplar. Lenf sıvısını dokulardan alır venöz dolaşım sistemine boşaltır. Hücre ve dokuların çöplerini toplayan, bakteri gibi zararlı hücreleri filtre ederek sıvıyı tekrar dolaşıma gönderen temizlik sistemi gibi düşünebiliriz. Lenf sıvısı içerisinde su, protein, yağ, mikroorganizmalar, damar dışı kan hücreleri, lenfositler, kanser hücreleri bulunabilir. Dolayısıyla bağışıklık sistemi ile yakın ilişkilidir.

Lenf nodları; deri altından gelen lenf sıvısının uğradığı zararlı maddelerin filtre edildiği istasyonlardır. Antikor ve lenfosit üretirler. Çoğunlukla bağırsaklarda, baş boyun bölgesinde, koltuk altı ve kasık bölgelerinde bulunur. 

Lenfödem; lenfatik dolaşımın doğuştan veya sonradan oluşan bazı nedenlerle bozulması sonucu, proteinden zengin hücreler arası sıvının genel veya bölgesel birikimiyle oluşur. Travma, venöz hastalıklar, cerrahi sonrası, enfeksiyon ya da kanserlerden sonra gelişebilir. Asimetrik tutulum vardır. Tek taraflı olabilir ya da çift taraflı ise bir taraf diğerinden daha şiştir.

Lenfödem, 3 evrede incelenir ilk evrelerde ödem daha yumuşaktır. Ödeme parmağınızla basıp çektiğinizde parmağınızın boşluğu ciltte bir çukur şeklinde görünür bu duruma gode denir. Son evrelere doğru fil hastalığı olarak da bilinen daha sert dokular renk değişiklikleri cilt problemleri karşımıza çıkmaktadır. Doku sert olduğu için gode de bırakmaz. Fizyoterapi uygulamaları ne kadar erken başlanırsa o kadar başarılı olacaktır. Kompresyon cihazları lenfödemin özellikle 1. Ve 2. Evresinde işe yaramaz hatta lenf sistemine zarar verir. 

Kompleks Dekonjestif Fizyoterapinin Amacı;

Lenfödem hacminin azaltılması ve azalmanın devamlılığının sağlanması, fibrotik dokunun oluşmasının önlenmesi ya da azaltılması, gelişebilecek komplikasyonların önlenmesi, kol veya bacakta kozmetik ve fonksiyonel açıdan iyileşme, venöz sisteme dönüşü arttırma, ağrıyı azaltma, sempatik yanıtı azaltıp parasempatik yanıtı arttırma, yaşam kalitesine artış sağlama diyebiliriz. 

İki aşamada yapılır: 1.Faz; Cilt ve tırnak bakımı, manuel lenf drenajı, çok katmanlı bandajlama ve egzersiz programını içerir. 1. Fazda ödem azaltılır. Haftada 5 gün ve 3-4 hafta uygulanır. Her seans 45 – 50 dk manuel lenf drenajı cilt bakımı ve bandajlama şeklinde yapılmaktadır. Başlangıçta ve sonrasındaki her hafta çevre ölçümleri yapılarak ödemin azalmasına bakılır bir süre sonra ödemdeki azalma durduğunda da 2. Faza geçilir.

2. Faz; amaç faz 1 de elde edilen kazanımların korunmasıdır. Kişinin ölçülerine göre yaptırılan bası giysileri ile hacim korunur. Gece ise self bandajlama ya da gece bası giysileri ile tekrar şişmenin önüne geçilir. Egzersizler faz 2ye uyarlanıp kişiye öğretilir. Egzersiz ve solunum hayat boyu bu kişiler için çok önemlidir. Hem artan ödemle birlikte hareket azlığına bağlı olarak gelişen kas gücünde azalma önlenir, hem de egzersiz sırasındaki kas kasılması dolaşıma pompa görevi ile destek olmaktadır.

Uzman hekim tarafından lenfödem tanısı almış kişi manuel lenf drenajı ve dekonjestif fizyoterapi sonrasında 1. ay 3. ay ve 6. Ayda kontrol seanslarına gelir. Çevre ölçümü kas testi normal eklem hareketlerine tekrar bakılır. Eğer kişi egzersizlerini düzenli yapıp bası giysisini de her gün giyerse tekrar şişmeden hayatına devam edebilir. 9 ay – 1 yıl arayla bası giysisini değişmelidir. Hayat boyu enfeksiyon riski oluşabilecek her şeyden uzak durmalıdır. Kişisel bakımda hijyene çok dikkat etmelidir. Böcek ısırması, toprakta yalınayak gezme gibi risk faktörü oluşturabilecek şeylerden kaçınmalıdır. 

Lipödem; özellikle bacaklarda derialtı yağ dokusunun anormal artışı ile karakterize kronik ve ilerleyici yağ dokusu bozukluğudur. Yapısal bozulmalar nedeniyle doku elastikiyeti azalır ve sıvının lenfatiklere dönüşü azalarak yağ dokusunda birikime neden olur. Simetrik tutulum vardır ve genellikle ağrılıdır. Hormonlar ve genetik yatkınlık etkilidir. Herhangi bir semptom yokken ergenlikte ya da gebelikte ortaya çıkabilir.  İstirahatle ödem azalır, rahatlar.  Lipödeme lenfödem,  venöz yetmezlik de eşlik edebilir. Lipödemde de yine manuel lenf drenajı ve bandajlama ile başlayıp drenaj sabitlendiğinde bası giysisine geçilmektedir.  Lipödemde kompresyon cihazları başarılı olabilir. 

Manuel lenf drenajı ve dekonjestif fizyoterapi;  Liposuction ya da estetik cerrahiler sonrasında da mutlaka uygulanmalıdır ki müdahale daha başarılı olsun ve tekrarlama riski azalsın.

Lenfödemde de lipödemde de cerrahi girişimler sonrasında da drenaj olmadan verilen bası giysileri yeterli olmayabilir önce ödemi azaltıp sonra bası giysileri verilmelidir.

Fzt. Canan ÖZKAN

Fizyoterapist